Als psychiater ziet Jurjen Luykx dagelijks wat we patiënten met een depressie of psychose helaas gedwongen aandoen. “We geven velen steeds weer nieuwe medicijnen tot we er één vinden dat aanslaat, hopelijk met zo min mogelijk bijwerkingen. Niet zelden is dat een lijdensweg. Hoe mooi zou het zijn als we met een persoonlijk genetisch profiel kunnen voorspellen welk middel de meeste kans van slagen heeft.”

Jurjen is arts en onderzoeker in het speerpunt Hersenen. Hij zag hoe het laatste decennium veelbelovend onderzoek plaatsvond naar psychiatrische aandoeningen, onder meer genetisch onderzoek. “Toch heeft al dat onderzoek nog nauwelijks resultaten opgeleverd waar patiënten nu wat aan hebben. Daarom besloot ik te zoeken naar meer toepasbaar resultaat.”

Zijn onderzoek kent twee richtingen. Aan de ene kant wil hij kijken in hoeverre de huidige medicatie sneller op maat is te maken. “We leggen in verschillende studies de genetische profielen van patiënten naast hun medicatiegeschiedenis. Door die met elkaar te vergelijken proberen we erachter te komen welk middel bij patiënten met een bepaald genetisch profiel aanslaat. Als je dat van tevoren kunt zien, kun je vermoedelijk veel ellende besparen.”

Schizofrenie

Hij wil niet alleen weten welk middel het best werkt, maar ook de bijwerkingen kunnen voorspellen. “Sommige patiënten ontwikkelen bijvoorbeeld door bepaalde medicijnen obesitas of diabetes. Dat verkort niet alleen hun leven, maar heeft ook invloed op de kwaliteit van leven. Op dezelfde manier als de werking, willen we ook bijwerkingen voorspellen, voor behandeling op maat. Zo verkregen we vorige maand resultaten die voor het eerst in Nederlandse patiënten met schizofrenie aantonen dat een ernstige bijwerking, agranulocytose, deels op basis van een genetisch profiel te voorspellen is.”

Als voorbeeld noemt Jurjen ook ECT (elektroconvulsietherapie), al decennialang de meest effectieve behandeling voor mensen met een depressie. “Psychiaters passen ECT alleen niet zo snel toe omdat de bijwerkingen hinderlijk kunnen zijn. Nu proberen we dus eerst allerlei medicatie uit en als niks werkt, suggereren we ECT. Wat zou het veel schelen als we in het beginstadium bij iedere patiënt al zouden kunnen voorspellen hoe groot de kansen op bijwerkingen én een gunstig effect zijn.”

ALS

In zijn andere onderzoeksrichting zoeken Jurjen en zijn collega’s, onder wie Jan Veldink en Dick Schijven, naar de overlap tussen genetische profielen van verschillende aandoeningen. Zo publiceerden zij in 2017 onderzoek waaruit bleek dat het genetisch profiel van mensen met schizofrenie deels overlappen met die van mensen met ALS. “Hierdoor kunnen we bijvoorbeeld gaan onderzoeken of medicijnen die effectief zijn gebleken bij schizofrenie dat ook zijn bij ALS.”

Met zijn onderzoek hoopt Jurjen ook de patiënten die hij nu ziet, te kunnen helpen. “Als het gaat om het voorspellen van de bijwerkingen en effect van medicatie, verwacht ik dat we hier binnen enkele jaren ook echt wat aan hebben in de klinische praktijk.”

Verder lezen?

Lees meer over psychose op umcutrecht.nl